De historische binnenstad van Dokkum kent tal van bijzondere plekjes met een goed verhaal. Zowel binnen als buiten de binnenstad zijn de afgelopen jaren gebouwen gesloopt, opgeknapt of nieuwgebouwd. In-Dokkum.nl duikt in de rubriek ‘Dokkum toen en nu’ de geschiedenis in. Waarom heeft een straatnaam die naam gekregen? En wat stond er vroeger op de plek van wat er nu staat? In deze editie: De Grote of Sint-Martinuskerk, ontstaan na restauratie van de Kleine kerk.
Van kleine naar grote kerk
De eerste kerk die gebouwd werd op deze plek was een kerk uit de tiende eeuw. Vervolgens werden er resten gevonden van een kerk uit de 11e eeuw en een derde werd in de 13e eeuw gebouwd. De huidige kerk is gebouwd rond 1590. In dat jaar veroverde Filips graaf van Hohenlohe-Langenburg de stad Dokkum voor Willen van Oranje. Voor Dokkum betekende dit dat de bezetting van de Spanjaarden voorbij was en de Hervormde Eredienst kon worden ingevoerd. De Abdijkerk was eigendom van het klooster dat op de markt stond. Deze kwam in handen van de provincie. Ook was er een kleine kerk. Beide kerken waren in een slechte staat en Dokkum vroeg de provincie om een bijdrage in de kosten voor een restauratie. Na veel onderhandelingen werd de Abdijkerk gesloopt en de kleine kerk werd grondig gerestaureerd. De stenen die bij deze restauratie gebruikt werden, kwamen grotendeels uit de Abdijkerk. De naam kleine kerk werd toen veranderd in de Grote kerk of Sint-Martinuskerk. Deze verbouwing vond plaats tussen 1588 en 1593. Hoe lang er precies over is gedaan is onbekend. In 1591 had de kerk de vorm zoals wij die nu kennen.
Grafstenen en interieur
Enkele graven in de kerk zijn waarschijnlijk geplaatst tijdens de verbouwing. Er zijn rekeningen bekend van graven die uit 1591 kwamen. Veel van deze grafstenen liggen nog steeds in de kerk. In 1590 werd de preekstoel gemaakt door Jan Claeszoon Kistemaker. Deze was na 15 jaar erg vervallen en men besloot in 1750 dat er een nieuwe preekstoel moest komen. Deze preekstoel werd bedacht door architect Sjouke Noteboom. Op 30 mei 1752 werd deze voor het eerst in gebruik genomen. Ook werd er in 1688 een orgel gebouwd door orgelbouwer Helman. In 1979 werd het oude muziekinstrument vervangen door een nieuwe. Dit is gemaakt door orgelbouwer Flentrop. Hierin is zo veel mogelijk van de stijl van Helman aangehouden.
Restauraties
De Grote kerk van Dokkum had vroeger nog niet de vorm zoals we die nu kennen. Het gebouw was iets lager en de noorderbeuk ontbrak nog. Het gebouw heeft waarschijnlijk tot aan de Reformatie dienst gedaan als parochiekerk van de stad. Tijdens de Franse bezetting kwam de scheiding tussen kerk en staat. Dit had gevolgen voor de kerk in het jaar 1799. De pastorie en het kerkgebouw, die staatseigendom waren, werden nu eigendom van de kerk. Het was zwaar voor de kerkgemeenschap om voor deze gebouwen te zorgen, omdat er meer aan het onderhoud werd gedaan. Zo is onder meer rond 1817 al het raamwerk van de kerk vernieuwd. In 1856/1857 vond de grootste restauratie plaats. De volgende grote restauratie vond plaats in 1934 waarin de muren en balken in een slechte staat waren net zoals bij de restauratie in 1856. In 1957 verkeerde het dak in een slechte toestand dus reparatie was toen dringend nodig. In 1964 vond deze laatste grote verbouwing plaats. Tijdens deze verbouwing werden er in een onderzoek prachtige mozaïekvloeren gevonden. Ook werden er fundamenten van de oude Abdijkerk en Abdijtoren gevonden.
Huidig gebruik
Tegenwoordig kerken de leden van de ‘Protestantse Kerk in Nederland’ in deze kerk. Tot 2004 was dit nog de Nederlandse Hervormde kerk. De kerk is vanaf begin mei tot begin september op woensdag-, donderdag-, vrijdag- en zaterdagmiddag open voor publiek. Elke zondag worden er kerkdiensten gehouden. Er zijn veel concerten in deze kerk omdat de akoestiek hier erg goed is.
Zwart-wit foto’s verkregen via Rijksmonumenten. Info van het boek de kleine geschiedenis van de Grote kerk van Dokkum.
