De historische binnenstad van Dokkum kent tal van bijzondere plekjes met een goed verhaal. Zowel binnen als buiten de binnenstad zijn de afgelopen jaren gebouwen gesloopt, opgeknapt of nieuwgebouwd. In-Dokkum.nl duikt in de rubriek ‘Dokkum toen en nu’ de geschiedenis in. Waarom heeft een straatnaam die naam gekregen? En wat stond er vroeger op de plek van wat er nu staat? In deze editie: De Watertoren, gelegen aan de Mockamastrjitte. Deze diende als onderdeel van het naoorlogse uitbreidingsprogramma. De toren speelt nu nog steeds een rol in de drinkwatervoorziening.
Toen
De watertoren, ontworpen door architect J.J.M Vegter, werd gebouwd in 1957. Vegter ontwierp de watertoren in opdracht van het Intercommunale Waterleiding Gebied Leeuwarden als onderdeel van het naoorlogse uitbreidingsprogramma. Dit instituut werd in 1925 opgericht om de leidingwatervoorziening voor Leeuwarden en omgeving te verbeteren. Vegter had in het bovenste gedeelte van de toren gedacht een restaurant te maken met lessenaar en buffet, maar dit plan is nooit gerealiseerd. De toren werd geïmplementeerd in een naoorlogse uitbreidingswijk gelegen in het westen van Dokkum. In de jaren 1956 – ’58 werden er vier watertorens ontworpen, in Dokkum, Drachten, Nes en Sint Jacobiparochie. Het vijfde project was de verbouwing van een lichttoren op Schiermonnikoog. De twee torens die in dit programma ook verwacht werden in Workum en Kollum zijn nooit gebouwd. De ontwikkelingen in watervoorziening en bouwtechniek maakten de bouw van nieuwe watertorens onnodig. Daarom werden er vanaf toen, in 1970, steeds meer watertorens buiten gebruik gesteld.
Omschrijving van het gebouw
De watertoren is traditioneel van opzet door de opbouw van kelder, schacht en waterreservoir. Het is een sobere en gesloten betonnen toren met een hoogte van ongeveer 38 meter. Het reservoir, steunend op een zeshoekige betonnen schacht, heeft een inhoud van 1 miljoen liter. Er werd glijbekisting toegepast bij de bouw van de toren om het reservoir aan de binnenkant zo glad mogelijk te maken en om de buitenzijde vuilafstotend te maken. Het gebouw is gefundeerd op een stalen plaat. De versiering van de toren is sober. Als decoratie is er een wit verglaasde steen op de mantel aangebracht. De binnenzijde is ingericht met een wenteltrap en een spiltrap. De wenteltrap leidt naar de eerste verdieping, hierna gaat deze over in een spiltrap. De toren heeft in de loop der jaren geen tot weinig veranderingen gehad, met uitzondering van de ingangspartij met voorgelegen terras.
De werking van de watertoren
Een watertoren is eigenlijk een bak water op poten met een buis waar het water doorheen kan. Er loopt een brede pijp naar het reservoir dat bovenin de toren zit. Door deze pijp wordt het drinkwater opgepompt en van daaruit wordt het weer getransporteerd naar de waterleidingen. De toren moet hoog genoeg zijn, anders levert deze te weinig druk voor de kranen op de hogere verdiepingen. Ook moet de toren niet te hoog zijn, want dan kunnen de leidingen en kranen de druk niet aan. Extra reservoirs rond de toren zorgen voor genoeg inhoud. Als er veel water tegelijkertijd wordt gebruikt, wordt er extra water opgepompt uit deze reinwaterkelders. De waterdruk wordt tegenwoordig op peil gehouden door elektronisch geregelde pompinstallaties.
Het heden
De watertoren in Dokkum is van gemeenschappelijke waarde en een belangrijk beeld van de wederopbouwperiode in Nederland. Dit vanwege zijn cultuurhistorische waarde, zijn rol als bouwkundige afspiegeling van een essentiële ontwikkeling van de watervoorziening in ons land. Hiernaast ook vanwege zijn architectuurhistorische waarde, zoals de schacht met de vernieuwde toepassing van glijbekisting. Zijn stedenbouwkundige waarde is ook hoog, door de silhouetwerking, de bijzondere verschijningsvorm en het uitzichtpunt over de omgeving van Dokkum. De toren heeft ook een zeldzaamheidswaarde, omdat de bouwopdracht van watertorens sinds 1970 niet meer wordt gegeven. In Juli 2010 werd deze watertoren aangewezen als rijksmonument. De watertoren in Dokkum, in het bezit van waterbedrijf Vitens, is nog in functie en speelt dus nog steeds een rol in de drinkwatervoorziening in de provincie Fryslân. Hij is vanaf 2007 onderdeel van de top 100 belangrijkste naoorlogse bouwwerken.
De reden dat het restaurant er niet van is gekomen, hebben wij niet kunnen achterhalen. Is er iemand die hier meer info over heeft? Dan horen wij dit heel graag.
Info over de watertoren is verkregen van de website Rijksmonumenten. De zwart-wit foto’s zijn gebruikt van het Historisch Informatiecentrum Noordoost Fryslân.
