Aflopen week hew ik un dubbeldag metmaakt: un soarte fan langdueruge déjà vu. De hele dag ut gefoël datst alles wat ’er gebeurt al earder siën en metmaakt hest … En dat war ok su: myn foaruge kear war presys fijfentwintug jaar leden op saturdag 4 jannewaris 1997 en duerde dertyn ueren. Ut begon mòrgens froêg allemaal om twintug minuten over achten in ut donker op ’e Swette in Leewadden: ik sú dy dàg myn derde Elfstedentocht skaatse; disse kear war ut krúske foar myn jongste dòchter; de andere twee hadden al ien.
Un dag om noait te furgeten. Un ‘sware’ Elfstedentocht ok fòlgens feulen, omdat der de hele dag un straffe oasterwyn over Frysland waaide, dêr’t menug skaatser um in kapòt ride sú. Mar gyn probleem foar Dokkumers om – teugen de wyn in – nar de tynde stad te skaatsen: wij gingen ommers op hús an! Wy’t dy dag Dokkum haalde, dy kwam der wel, want Dokkum is ok un kearpunt en dus ging ut dêrna foar de wyn wear nar Bartelehiem … Noait hew ik groater ‘wow-effekt’ hat as toen ik op 4 jannewaris 1997 myn eigen stadsje inreed! Kippefel! Un arena fol dânsende en hossende mênsen en ut gejuich fan al dy duzenden fergeet ik noait wear.
Mar op dînsdag 4 jannewaris 2022 kon ik dy hele topdag in’e lijfstriëm opnij beleve bij de NOS. Nou fanàf de kant, siën ik in moaie beelden al dy duzenden skaatsers foarbijkommen. Om kwart foar acht utselfde teugenlicht as toen ikself fanút de donkere nacht onder de Wittebrug deur myn fel ferlichte stadsje binnengleed: út ’e donkere hel fan ut noarden in’e ferlichte hemel fan Dokkum. Reinder Reinders as rayonhoofd derbij en Haye Sybesma as de opperspreekstalburgemeester op ut Kleindiëp, dy’t as un soart fan Dokkumer Mart Smeets de hele dag an mekaar praatte.
Dione de Graaff interviewt fijfentwintug jaar later in ’e spesjale avendútzending op’e Syl de foarsitters fan toen en nou en de laaste winnaars fan de Tòcht der Tòchten. Ik denk dat “Dokkum” dy avend ut meestnoëmde woard op tillevizy war. De moaie plaatsjes fanút ut koepeltsje fan ut Stadhús met op ’e achtergrôn de prachtug ferlichte, wentelende wiken fan ’e Selden Rust, krekt as in 1997 toen de moalen de hele dag draaid het. Klokslag elf uer haalt rayonhoofd Reinders met un groate grijns in un sigarekistje de stempeltsjes op út ut stempelhokje. Sneue Rudy út Assen wurdt as laaste fan ut ys haald en is in tranen: “Eén minuutsje te laat …!”, mar hij fergeet dat er Leewadden noait in dat laaste uerke hale sil at er al feertyn ueren werk har om in Dokkum te kommen. Gyn krúske dus.
Né, nyt elkenien dy’t in Dokkum komt, haalt ut dy dag dus wel … mar de ‘dubbeldag’ fan dînsdag war un dubbelslag! Wat is Dokkum wear moai op’e kaart set en de hele dag hew ik – en met mij hopeluk feulen – de tòcht herbeleefd en genoaten èn … ik kreeg un ge-wel-dug idee:
myn ‘wow-gefoël’ bleef mar hangen en ik sag kânsen foar nòg un nije route wêrlangs duzenden – krekt as op dizze dubbeldagen – oans stadsje binnenstrome kinne … (Klein probleem: dan mut der wel wat ys in ut Kleindiëp lêge, want de laaste jaren war dit allenug foar Maarten van der Weijden un geskikte route om Dokkum binnen te kommen.)
Warner B. Banga
NOTA BENE: disse spinsels en kollumns binne bedoëld om reaksys op te roêpen en krijen, mar wel in ut Dokkumers graag! Dus skryf suas’t praatst en reagear, mar wel it oans stadstaaltsje graag! Aksy geeft reaksy. Kyk ok us op: www.dokkumers.nl
Namens Ut Genoatskap foar ut gebrúk fan ut Dokkumers
Ik hew altiten un fyts in ut hòk had; nyt dat ik um oait brúkt hew, mar hij war der wel. Dus toen ik op myn ouwe dag thús kwam te sitten, kinst wel rade wat myn frou toen sei: “Dou kinst foartaan wel fytse, hest tyd genoêg nou!” Dus ik dy ouwe fyts út ut hok haald en dat ding brúkte ik at ut mij te fer lopen war. Ik had dy fyts oait tweede hâns bij Boersma in ’e Keppelstraat kocht, kinst nagaan hoe oud dat ding weze must, mar ut war wel un echte Koga Miyata.
Gaan ik foar de fierde kear op dat oud barrel fut en rees ik fan ’e Syl su de Diepswal op, slaan ik suwat over de harses, foarfòrk broken. Ik nar de fytsemaker op ’e Oastersingel en dy seit: “Ja, ut ouwe model nòg, dy hadden dêr un swakke plek, kin’k nyt mear make.”
Frou bliid dat ik sels nyt in ’e kreukels lag. Nou dan kon ik har ouwe fyts earst wel bruke, mar dat het ok nyt lang duerd. Gaan ik bij ut Westerbolwerk nar beneden om linksaf de Altenstreek op te riden, breekt myn sadel af terwyl ik in ’e remmen knyp. Disse kear floog ik over ut stuur heen en lei ik langút op ut bolwerk. Bitsje moeisaam overeind, onderdelen bij mekaar socht en mar wear lopend nar hús…
Toen wadden de fytsen op. Mar myn frou sei: Ik wil wel un elektrise fyts, dan kinne we ok us buten de bolwerken te fytsen. Ik gaan morgen fut foar su’n fyts.” Ik docht bij mijself: “Dan mut ik tòch mar even met. Want dan kin ik wear op har fyts der achteran harke en ut enuge wat ik siën is hur batterij…” Dus un week later hadden we allebeide un elektrise fyts.
Sinsdyn mut ik regelmatug met te fytsen. We binne overal al weest. Su binne we laast met Keimpe en de frou nar Hogebeintum weest om ut nije informaasjesentrum te bekiken. Dêr hadden se un boarsel fan twaalf meter grond út ’e terp tentoansteld en dat fertelde ut ferhaal fan dertyn eeuwen bewoaning dêr. Un anrader! Dêrna binne we nog even op ut kerkhôf op de hoogste terp fan Fryslân weest, wêr’t we bij twee graven fan mannen út ut onderwiis staan hè, dy’t we goed kend hewwe: Anton Pietersen en de feul te jong overleden Auke Wiersma.
Toen mar wear ferder op ’e fyts deur Blija nar de “Terp fan de toekomst”. Helaas ston der un groat hek foar en konnen we der nòg nyt nar toe; folgend jaar nòg mar us hene. Myn blokjes fan de akkú wadden al aardug minder, dus fia Holwert wear op hús an. Fytse we moai bútendyks richting Holwert en gaan we over un feerooster hene, en dêr ride we in un meter dikke laag skapestront. We seiden teugen mekaar: “Wêrom skite dy skapen allemaal op ut betonpad en nyt in ut gras? Mar toen wist ik ut wel: wij skite tòch ok nyt op oans eigen etensbord?
De groeten fan Nutterd
NOTA BENE: disse spinsels en kollumns binne bedoëld om reaksys op te roêpen en krijen, mar wel in ut Dokkumers! Dus skryf suas’t praatst en reagear, mar wel it oans stadstaaltsje graag! Aksy geeft reaksy. Kyk ok us op: www.dokkumers.nl
Namens Ut Genoatskap foar ut gebrúk fan ut Dokkumers
Dokkum is gellukug nyt de moaiste festingstad fan Nederlân! Wij wete wel beter, mar laat de toeristen mar moai nar Gorkum gaan; ut is hier druk genoêg. Un terraske pakke is der foar oans allang nyt mear bij, alles sit fol, dus weethoefaak sitte we mar wat bij Nico achter hús… Ondertussen laait ut geroëp en geraas over nòg mear bruggen naar de binnenstad om nòg mear toeristen de stad in te halen wear op, want de gemeenteraad mut nou un beslút nimme.
De wethouder fertelt de raad fanself dat se útgebreid met omwoanenden, belanghebbenden en ‘steekhouwers’ sproken het, maar dat war allenug foar de form! Hoewel fanaf de earste bijienkomst roepen wurdde “der staat niks in beton” en “we wille graag jimme ideeën en opmerkings wete …”, sloat de wethouwer na su’n fijf skynfergaderingen af met de woarden: “Jimme magge un andere mening hewwe en jim kinne beswaar maken gaan (!), mar ìk ga striden foar un korte ferbinding – dus loopbrug – nar de binnenstad!” Skandalug, hoe’t de betrokkenen an ’e kant set wurdden
Der binne ondernimmers, dy kinne der ok wat fan. De ‘Ondernemers Vereniging Dokkum’ skryft in un briif an de raad dat men nou deurdrukke mut en stoppe mut met overleg met bewoaners en betrokkenen. OVD-foarsitter Bert Rookwurst stelt in syn briif an de raad dat we oans energy nyt steke mutte “in eindeloas overleg om elke inwoaner fan Dokkum wat fine te laten”! Dêrnaast skoffeart er syn eigen leden an ’e Aalsumerpoart en Koornmarkt deur te sêgen dat syn “algemeen belang gaat boven ut individuele belang” fan disse ondernimmers. As bewoaners fan ’e binnenstad pikke wij dit in elk geval nyt!
De ontwikkelingen bij ut Panwurk en elders rônd de histoarise binnenstad fan Dokkum skreeuwe nameluk om un reaksy fan un groep, dy’t un belangrike partij forme: de bewoaners fan ’e binnenstad.
Woane in ’e binnenstad betekent altyd reuring en aktiviteit om je hene en faak op ’e earste rige sitte bij feesten en evenementen. Altyd wandelaars, winkelpublyk en toeristen foar de deur; prachtug en levendug, maar faak ok un inbreuk op oanze ‘privacy’, dy’t elkenien teugenwoardug su belangryk fynt. In de twee aflopen koroana-seumers wurdde dúdeluk dat feul Nederlânners Dokkum ontdekt hewwe: ut is faak smoardruk in ’e stad en nar ferwachting sille der steeds mear toeristen nar Fryslân komme! Wêrom mut ut nòg drukker wurdde? De bruggebouwers fergelike Dokkum heultyd met Bilbao, Marseille of Parys, mar selfs ut dichterbij legen Giethoorn hoeft Dokkum fan oans nyt te wurden; ut is mear dan druk genoêg in ’e binnenstad! Wij hewwe ok recht op un feiluge en leefbare woanomgeving, dy’t nyt onder druk staat fan de belangen fan (bepaalde) ondernimmers.
Wij durve hier trouwes wel te stellen dat feul bewoaners fan de binnenstad de plaatseluke middenstând un warm hart toedrage – en dêr faak en feul hun boadskappen en inkopen doën – mar selfs wij siën en wete dat de weareld en de markt an ut feranderen is… Gyn loopbrug of extra parkeerplek sil dy ontwikkelingen keare! Bepaalde ondernimmers siteare út en gelove in deselfde rapporten dy’t de wethouwer op hur eigen fersoek – fan gemeenskapsgeld – deur duere adfysburo’s opstelle laten het om hur eigen gelyk te krijen: “Wiens broad men eet, wiens woard men spreekt”, sei pake froeger al. Su wurdt ut moaie en histoarise karakter fan Dokkum deur allerhande ‘deskundugen’ fan elders ferkwânseld.
De getallen in persentaazjes en de euro’s dy’t straks binnenstrome sille en dy’t noemd wurde in dy rapporten binne te moai om waar te wezen! Love jimme in sprookjes? Wij nyt, mar we magge straks wel betalen gaan en sitte bovendat met un miljoënentekort in disse gemeente. Terwyl de ene wethouwer melde mut dat Noardoast de kommende jaren struktureel miljoënen besúnuge mut, durft de andere wethouwer de raad te fragen om naast fier miljoën foar un paar ekstra parkearplekken nog us dry miljoën beskikbaar te stellen foar bruggen en ankleding. Ut stadspark in ut Harddraverspark – úteraard mèt loopbrug naar ut Oasterbolwerk – gaat oans ok de noaduge miljoënen kosten. Over de ferbouw fan ut gemeentehús, wêr’t un prachtuge raadssaal al twee jaar leegstaat, hewwe wij ut nòg nyt eens had… Su magge straks ok alle andere inwoaners fan de groate gemeente Noardoast-Fryslân hun ‘bruggeld’ betale, selfs al fare se noait in un boatsje deur de moaie binnenstad fan Dokkum.
Mar, dat mut ok seit wurde, der binne ok ondernimmers in Dokkum dy’t hun nek útsteke, ouwe panden opkope en prachtuge plannen hewwe, útwerke en realiseare: siën mar wat der rônd de Markt of bij de Dockumer Slús gebeurt! Ut Dokkum fan nou wurdt dêr moaier fan, mar un goeie ondernimmer doët dat ok omdat er kânsen siët en uteindeluk wear wat fan syn senten terugkommen siën wil. Late we tegare prebeare Dokkum moai te houwen èn te feranderen op un manier dat we der ok nòg nofluk werke èn woane kinne! En dêr binne echt nyt mear bruggen foar noadug…
Fan wy is de moaie Dokkumer binnenstad eigenluk? Fan oans allemaal tòch? En dat wille we graag su houwe: moai en fan oans allemaal!
Van de Middelbare school herinner ik me nog steeds het toneelstuk “Herr Biedermann und die
Brandstifter” (Mijnheer Braafman en de brandstichters). Het stuk gaat over een braaf, tevreden burgerechtpaar in hun geriefelijke woning en twee onbekende daklozen die met hun slimme praatjes onderdak krijgen bij het echtpaar. Maar de “gasten” gaan zich almaar brutaler gedragen en brengen allerlei brandbare materialen naar binnen om op het laatst het huis en het echtpaar in brand te steken. Herr Biedermann probeert steeds de dreiging te ontkennen en te bagatelliseren om zijn ongerustheid te bezweren en wordt zo het slachtoffer van de brandstichters.
Als voorbereiding op het toneelstuk werd vooraf de tekst in de klas hardop voorgelezen door ons
leerlingen. Toen mijn vriendin aan de beurt was las zij over één brandstichter, die via een ladder de
slaapkamer van het echtpaar binnendringt, waarop de vrouw verschrikt uitroept: ein Mann im Fenster. Maar mijn vriendin was de draad van het verhaal kwijt en sprak vol enthousiasme: ha, ein Mann im Fenster. De Duitse leraar en een paar oplettende leerlingen barstten in lachen uit. Dat moment herinner ik me nog steeds en waarschijnlijk daarom ook “Herr Biedermann und die Brandstifter”.
Het stuk is geschreven door de Zwitser Max Frisch en in 1958 voor het eerst uitgevoerd. De schrijver heeft hiermee de lafhartige houding van de brave burgerij willen aantonen tijdens het opkomende nazisme. In deze tijd is er een ander groot gevaar dat ons bedreigt. En dat is de snelle opwarming van de
planeet. Bij de ontkenning en bagatellisering van onweerlegbare feiten zie ik Heer Biedermann voor
me. Ik hoop dat de afloop van de klimaatcrisis niet zo desastreus zal zijn als in het toneelstuk. Ik
hoop dat daadkracht en moed het winnen van gemakzucht en slapheid.
In haar gele badpakje met witte stippen stapt ze vrolijk het best wel koude water in. Bij veel dingen kopieert ze het gedrag van haar broers en dat doet ze nu ook. Zonder twijfel loopt ze tot haar knieën het water van het Blauwe Meer in, ten zuiden van het dorp Hoogersmilde. Na vele tientallen jaren waarin de zandzuigers onafgebroken hun werk deden, ontstond het Blauwe Meer en is het – ook voor ons – een geliefde plek om te zonnen en te zwemmen. Het is maar een klein eindje rijden vanaf onze camping en toen we zonnestralen zagen en een temperatuur die in de buurt van de 20 graden kwam, zijn we gegaan.
De Groninger ondernemer Roelfsema die voor Hoogersmilde koos, kon waarschijnlijk niet vermoeden dat er een eeuw na zijn keuze een meisje veel plezier aan zijn meer beleeft. Net als haar broers trouwens, die tijdens deze Hollandse zomer ook heerlijk in en bij het water spelen. Eigenlijk hoeft het niet warmer, bij deze temperatuur houden we het prima een tijdje uit. Hoewel we onze telefoons liefst zoveel mogelijk even wegstoppen, kunnen we om die stijgende temperaturen niet heen. Overstromingen in Nederland, extreme hitte in Spanje en nog veel meer klimaatnieuws.
De opwarming van de aarde is nu overal op aarde merkbaar en de oorzaak is de menselijke uitstoot van broeikasgassen. De grens van 1,5 graad wereldwijde temperatuurstijging bereiken we al over ongeveer tien jaar. Dit zijn een paar belangrijke conclusies uit het nieuwste rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Uit het IPCC-rapport blijkt in ieder geval dat de zeespiegelstijging bij Nederland voor een groot deel afhangt van de ijskap op Antarctica: als die snel smelt, kan de stijging van de zeespiegel oplopen tot wel vijf meter.
Nu we weer thuis zijn, moet ik regelmatig even aan die twee knietjes van onze dochter denken. Ze stonden nu in het Blauwe Meer, zonder ingrijpen van ons als mensen in de natuur was dit meer er niet geweest. Hoe groot is de kans dat haar knieën over dertig jaar weer het water raken, maar dat dit dan het water van de Noordzee is? Dat de dijken het niet meer houden en onze stad onder water komt te staan? Sommige effecten van klimaatverandering zijn nu al onomkeerbaar, zoals de stijging van de zeespiegel. We moeten in ieder geval de CO₂-uitstoot en de uitstoot van andere broeikasgassen nog sneller verlagen. Die beide knietjes zijn voor mij in ieder geval een enorme motivatie om dat wat ik er zelf aan kan doen, in ieder geval uit te voeren.
Wytse Pyt de Jager
Communicatiemedewerker Elkenien Grien
Daar stond hij dan opeens op de stoep. Ik wist natuurlijk dat hij zou komen, ik had er zelf al een half jaar op aangedrongen. Maar toch, behalve vreugde dat het nu eindelijk ging gebeuren, kwam de angsthaas in mij boven. Was dit echt verstandig?
We zaten in de aanzwellende tweede coronagolf en het advies was alleen noodzakelijk bezoek thuis te ontvangen. Maar bovenal: Hoe zou het de komende winter allemaal gaan als ik hem nu binnenliet? De man op de stoep droeg een werkjas waarop met grote letters “Stedin” stond. Hij zei: “Ik kom het gas afsluiten.” Er was geen weg terug en dat wilde ik natuurlijk ook niet.
Drie jaar terug kochten wij een warmtepomp. De laatste twee jaar hadden we geen gas meer gebruikt en wel elk jaar € 190,- vastrecht betaald dus dat kon ook niet eeuwig zo doorgaan. Toch gaf het simpele feit dat die meter daar nog zat en de oude cv-ketel daar nog hing een soort veilig gevoel. Ik zei dus heel flink: “Prima, haal maar weg die meter, daar hangt hij.” Maar dat moest nog even wachten, eerst moest de boel bij de straat worden afgesloten. En dat viel nog niet mee. Er stond ruim een uur een happertje voor het huis te ronken met twee mannen met een schop eromheen. Toen klonk er een groot gesis en rook je even een flinke gaswolk maar dat was gepland.
De leiding was losgemaakt en afgedopt en de meter kon daadwerkelijk worden verwijderd.
De leiding die in vele lange, bange winters de enige hoop van de bewoners van dit huis was geweest werd ruw afgebroken en met pur dichtgemaakt. Dat was dat. De afgelopen winter bleek alle angst zoals zo vaak weer onterecht. Bij min 8 graden snorde de warmtepomp nog vrolijk en was het in de woonkamer plus 22. En inmiddels zijn wij geprikt en schrikken niet meer als er onverwacht bezoek op de stoep staat.
Expositie ter gelegenheid van ‘Tsjerkepaad’ op elke vrijdag en zaterdag van 2 augustus tot en met 14 september van 13.30 tot 17.00 uur in de DoRe kerk, Legeweg 14 in Dokkum. Behalve het kerkgebouw bezichtigen[...]
